Voorwoord

Met veel trots presenteert PianoVrienden het eerste interview in een reeks die dieper ingaat op de levens, inzichten en inspiratiebronnen van enkele van de meest bijzondere pianisten van onze tijd. Deze serie is bedoeld om een intiem portret te schetsen van artiesten die niet alleen uitblinken in hun vak, maar ook uniek zijn in hun visie op muziek en het leven.

Achtergrond en beginjaren

Hoe ben je begonnen met pianospelen, en wat inspireerde je in je jonge jaren?

Toen ik drie was, verhuisden we naar een huis waar een achtergelaten oude buffetpiano stond. Die trok meteen mijn aandacht, met alle gevolgen van dien.

Ook hadden we destijds maar een handvol klassieke cd’s in huis, maar die ene met pianosonates van Mozart, gespeeld door Maria João Pires, heb ik als kind grijsgedraaid.

Op welke leeftijd besloot je dat je professioneel pianist wilde worden?

Een duidelijk ijkpunt is daar moeilijk voor te geven. Lange tijd wilde ik journalist worden en droomde ik zelfs even van een tenniscarrière. Maar in mijn tienerjaren kwam alles in een stroomversnelling. Het werd toen snel duidelijk dat pianist worden, en leven van en voor muziek, de droom was die ik moest najagen.

Wie waren je belangrijkste leraren of mentoren tijdens je muzikale opleiding?

Ik hou van Rubinstein, die ooit zei: "Mijn beste leraren zijn mijn opnames."

Concreet zijn er echter drie belangrijke figuren geweest, die ik als volgt indeel:

•  De docente uit mijn kinderjaren die de fundamenten legde: Frima Nakhimovitch.

•  De docente van mijn tienerjaren die me het grote repertoire liet ontdekken en me ook mentaal voorbereidde op een muzikale carrière: Maria Andreeva.

•  De docent van mijn periode aan het conservatorium, die mij op het allerhoogste niveau klaarstoomde voor wedstrijden en de concertpodia: Vitaly Samoshko.

Daarnaast hebben bepaalde ontmoetingen een minstens even grote invloed op me gehad. Ik las ooit dat Prokofiev meer had gehad aan een gesprek met Taneyev tijdens een treinrit dan aan zijn hele periode aan het conservatorium. Ook bij mij zijn er ontmoetingen en vriendschappen geweest die van doorslaggevende invloed waren. Zo gaf pianist Alessandro Deljavan me meermaals gouden raad. Zelfs pianisten die ik nooit persoonlijk ontmoette, voelen soms als mentoren.

Hoe heeft je muzikale opvoeding je gevormd als pianist?

Er is een gemeenschappelijke deler bij mijn drie belangrijkste pianodocenten, en dat is de kern en de basiswaarden van de zogeheten Russische school. Deze algemene visie op muziek en pianospel heeft een grote invloed gehad op duizend-en-een zaken: toucher, frasering, repertoire, gebruik van gewicht, maar ook de benadering en visie op techniek. Het accent lag altijd sterk op klank en het imiteren van de menselijke stem aan de piano.

Carrière en prestaties

Wat beschouw je als je grootste muzikale mijlpaal tot nu toe?

Hij is inmiddels al een aantal jaren oud, maar de cd met de 12 Etudes, Op. 8 & 24 Preludes, Op. 11 van Alexander Scriabin is er één die ik nog steeds kan beluisteren zonder weg te willen duiken. Zowel de componist als diens werken op de cd hebben voor mij ook een grote persoonlijke betekenis.

Welke invloed hebben wedstrijden of competities gehad op je carrière?

Een relatief grote, of toch in een bepaalde periode van mijn leven. Mijn docent aan het conservatorium was zelf een echt wedstrijdbeest, en tussen de lijnen door begreep je als student met enige ambitie dat het hoorde om ook wedstrijden te doen. Dat heb ik zo een aantal jaren gedaan, met redelijk succes, tot ik er op een dag radicaal mee ben gestopt.

Wedstrijden zijn vaak een noodzakelijk kwaad en kunnen iemand een duidelijk doel bieden, of in het beste geval wat prijzengeld en naamsbekendheid opleveren. Maar er staat niets haakser op de kern van muziek dan een rangschikking in beter en best.

Hoe ga je om met zenuwen of stress vlak voor een optreden?

Ik vrees dat ik geen gouden truc heb. Ik heb wel wat dingetjes – noem het rituelen – voor een optreden, maar uiteindelijk horen zenuwen er gewoon bij. Er zijn periodes geweest waarin de stress te veel de bovenhand nam, maar ik denk dat regelmatig optreden en veel op het podium staan uiteindelijk de beste manieren zijn om daarmee om te gaan.

En, af en toe, de juiste instelling hebben. Het publiek is niet de vijand die vol ongeduld wacht om je eerste foute noot te kunnen afkeuren. Het zijn mensen die besloten hebben hun huis te verlaten om naar jouw concert te komen, die een fijne avond willen meemaken, en zelfs een kaartje hebben gekocht om jou te horen: dat doen ze alleen wanneer ze je goedgezind zijn. Iedereen wil er dus wat leuks van maken. Dat wordt soms vergeten door een pianist vol stress en opgelegde druk.

Heb je ooit tijdens een optreden iets onverwachts meegemaakt? Hoe heb je dat opgelost?

Optreden en ervaring

Wat was je meest gedenkwaardige optreden, en wat maakte het zo bijzonder?

Er zijn er een paar: de eerste keer in Bozar, de eerste keer in Concertgebouw Brugge, de eerste keer met orkest. Dat zijn toch mijlpalen als jonge pianist. Maar ik herinner me ook intieme huisconcerten waar echt alles perfect leek te zitten: een zeldzaam gevoel van voldoening als optredend musicus.

Wat maakt een live-uitvoering voor jou speciaal in vergelijking met studio-opnames?

Beiden hebben hun voor- en nadelen. De magie en adrenaline van een live-uitvoering is onmogelijk na te bootsen in de studio. Het besef, zowel bij jezelf als bij het publiek, dat alles wat er gebeurt een eenmalige en unieke belevenis is, kan heel betoverend werken.

Anderzijds is bij een studio-opname het zoeken en blijven zoeken naar de perfecte omstandigheden, het knutselen en boetseren tot de bijna perfecte uitvoering, ook een bijzonder proces.

Ik heb vaak een heel helder beeld van hoe ik wil dat iets klinkt: in de studio kun je echt tot in de kleinste details naar dat ideaalbeeld zoeken.

Speel je liever solo, met orkest, of in een kamermuzieksetting? Waarom?

Ik prijs me gelukkig dat ik al deze dingen doe, in wisselende mate, en zou het eigenlijk niet anders willen. Het zijn drie heel verschillende ervaringen die elk een andere focus en werkwijze vragen, en juist dat maakt het zo verrijkend.

Ergens aankomen en merken dat ik mijn concertschoenen vergeten was. Maar ook minder grappige momenten, zoals wanneer iemand tijdens mijn concert een flauwte kreeg.

Hoe kijk je terug op je muzikale groei door de jaren heen?

Het moment dat ik langzaam maar zeker het juk van 'student zijn' achter me liet, en – om het met een cliché te zeggen – mezelf vond aan de piano, was één van de grootste en belangrijkste stappen in mijn muzikale pad tot nu toe.

Wat is volgens jou de rol van een klassieke pianist in de huidige muziekwereld?

Cynici zeggen soms: "Alsof klassieke muziek iets kan veranderen in een leven." Maar dat kan zeker, want het heeft mijn leven volledig veranderd.

Het zijn echter verre van eenvoudige tijden. Bij de beleving van klassieke muziek horen verinnerlijking, tijd en ruimte. Een sonate van Schubert die 40 minuten duurt staat haaks op de snelheid en oppervlakkigheid van de huidige maatschappij. Jongeren hebben het steeds moeilijker om zo lang onafgebroken te luisteren zonder afgeleid te raken.

Toch wil ik hoopvol blijven. Voor schoonheid en ontroering is altijd een plek, hoop ik.

Hoe blijf je jezelf technisch en artistiek uitdagen?

Alle werken, zelfs de zogenaamd eenvoudigere, hebben hun eigen moeilijkheden. Er ligt bij mij ook altijd wel íets nieuws op de plank. Dat kan een solowerk zijn, een werk met orkest of een stuk voor kamermuziek. Maar het studeren en het blijven ontdekken houdt nooit op.

Hoe ziet je dagelijkse oefenroutine eruit, en is die in de loop der tijd veranderd?

Die is zonder meer veranderd in de loop der tijd. Waar vroeger mijn oefensessies mijn agenda bepaalden, bepaalt nu mijn agenda mijn oefensessies. Dat wil zeggen wat ik studeer, wanneer ik studeer en voor hoe lang.

Het leven is voller en drukker geworden. Vergeleken met vroeger is het vaker moeten dan mogen. In die zin is de vrijheid om in alle rust en tijd te bepalen wat ik speel, veel kleiner geworden. Dat inzicht is niet altijd makkelijk om te aanvaarden, en de agenda beheren is ook een voortdurende evenwichtsoefening.

Hoe kies je nieuw repertoire? Speel je ook werken die buiten je comfortzone liggen?

Ik heb het geluk veel kamermuziek te spelen met een paar boeiende muzikale partners. Repertoire kiezen gebeurt meestal in overleg. Soms is dat geven en nemen, en af en toe speel ik dus stukken die wat meer uit mijn comfortzone liggen. Solo hoef ik die kwelling niet.

Op zich is dat toch fantastisch aan dit beroep? Niemand kan je dwingen dit of dat te spelen. Glenn Gould heeft zijn hele muzikale leven en carrière quasi uitsluitend opgebouwd uit het spelen van Bach, en niemand had daar een probleem mee. Het pianorepertoire is zo gigantisch groot... waarom zou ik mezelf forceren om iets te studeren waar ik geen voeling mee heb? Mijn eerste criterium is steeds: word ik geraakt door deze muziek?

Wat hoop je dat mensen voelen of ervaren wanneer ze naar jouw spel luisteren?

Er zijn concerten geweest waar ik als toeschouwer geen pap meer kon zeggen, zo diep geraakt was ik. Ik hoop dat ik dat gevoel van transcendentie in mijn carrière aan een aantal mensen kan schenken. Maar het mag ook eenvoudiger: een moment van ontroering, vreugde of magie, al is het maar heel even, maakt mijn concert geslaagd.

Wat zijn je doelen of dromen voor de toekomst, als pianist en muzikant?

Ik geniet steeds meer van componeren, iets wat ik pas recentelijk heb toegelaten bij mezelf. Ik hoop daar verder in te groeien. Daarnaast wil ik nog opnames maken van muziek die me dierbaar is, en mijn concerten blijven gebruiken om me verder te ontwikkelen.

Welke boodschap wil je meegeven aan jonge pianisten of muziekliefhebbers?

Jonge pianisten wens ik de kracht en wijsheid om het verschil te zien tussen waardevolle raad en advies dat je beter negeert.

Aan muziekliefhebbers: blijf concerten bezoeken, cd’s kopen en jonge artiesten ondersteunen. Het is door jullie dat artiesten bestaansrecht hebben.

Afsluitend Woord

Met zijn diepgaande antwoorden en unieke perspectief heeft Matthieu Idmtal ons een intieme blik gegeven in de wereld van een pianist die leeft voor zijn kunst. Zijn visie herinnert ons aan de blijvende kracht van klassieke muziek en haar vermogen om ons te raken. PianoVrienden dankt Matthieu voor zijn openhartigheid en kijkt uit naar de volgende interviews in deze bijzondere reeks.